ყვავილები სახლში სასარგებლო და აუცილებელია (ნაწილი 3)

2024 ავტორი: Sebastian Paterson | [email protected]. ბოლოს შეცვლილი: 2023-12-16 13:51

← წაიკითხეთ სტატიის წინა ნაწილი

გარემოს დაბინძურება

მიკროორგანიზმების არსებობა ჩვენს გარემოში არ არის ყველაზე საშინელი, მაგრამ საკმაოდ ბუნებრივი ფენომენი, რადგან ყველა ცოცხალი არსება ერთმანეთთან კვებითი ჯაჭვებით არის დაკავშირებული, რაც სკოლიდან ვიცით. ბუნებრივ ეკოსისტემებში ყველა ორგანიზმი და ნივთიერება ერთმანეთთან მჭიდროდაა დაკავშირებული: ორგანული ნაშთები საკმაოდ სწრაფად მუშავდება, ანადგურებს მატლები, მწერები, ფორმები და ბაქტერიები, იქცევიან ელემენტარულ ნაწილაკებად, საიდანაც კვლავ ხდება სინთეზირებული რთული მაკრომოლეკულები.

გამოდის "ნარჩენებისგან თავისუფალი რეპროდუქცია", სადაც არ არსებობს "ნაგვის" ცნება, ვინაიდან არ არსებობს სხვა ორგანიზმების მიერ გამოუყენებელი ნივთიერების დაგროვება. ეს სულ სხვაგვარია კაცობრიობის ცხოვრებაში, სადაც წარმოების ტექნოლოგიები ისწრაფვიან გარემოსგან დამოუკიდებლობისკენ, ინტენსიურად ასხამენ მას ნარჩენებით. სამწუხაროდ, წარმოების ნარჩენების უმეტესობა არ გადამუშავდება, რადგან ამისათვის საჭიროა ახალი ტექნოლოგიები და დიდი ინვესტიციები მათ განხორციელებაში. ადამიანის მიერ შექმნილი ნამსხვრევები ახლა კოსმოსურ სივრცეებსაც კი ტოვებს, რომ აღარაფერი ვთქვათ ნარჩენების მთებზე დედამიწაზე. მაგრამ ეს არ არის ყველაზე ცუდი რამ 21-ე საუკუნის დასაწყისში არსებულ ვითარებაში.

მრავალი ინდუსტრია ასოცირდება ადამიანის ორგანიზმისთვის შხამიანი ნივთიერებების გარემოში გამოყოფასთან. ჩვენ ამის შესახებ ცუდი წარმოდგენა გვაქვს, მაგრამ მთელ მსოფლიოში მეცნიერები დიდი ხნის განმავლობაში სწავლობდნენ ამ პრობლემებს და თავიანთი გამოკვლევების საზარელ მონაცემებს ასახელებენ. გასული საუკუნის განმავლობაში კაცობრიობამ ნელა მოიწამლა თავი "ტექნოგენური მეტაბოლიზმის" საბოლოო პროდუქტებით. ექსპერტები მივიდნენ დასკვნამდე, რომ ჯანმრთელობის პრობლემების დაახლოებით ნახევარი ან მეტიც ასოცირდება ადამიანის დაბინძურებას ადამიანის მიერ წარმოებული საწარმოების პროდუქტების მიერ. გერმანელი მკვლევარების აზრით, ჰაერი შეიცავს 1000 – ზე მეტ მავნე ნაერთს, მათ შორის 250 – მდე ძლიერ ტოქსიკურ და 15 კანცეროგენულს … დახურულ ოთახებში, სადაც ჩვენი ცხოვრების უმეტეს ნაწილს დღეში 22-23 საათს ვატარებთ, გაზომვების თანახმად, საშიში ნივთიერებების კონცენტრაცია ყველგან 2-5 (ხშირად 100!) ჯერ აღემატება დასაშვებ ნორმებს (MPC).

ჰიპოკრატეს, ძველი ბერძენი ექიმის ფიგურული გამოთქმის თანახმად, ჰაერი არის "სიცოცხლის საძოვარი". მისი დაბინძურების ერთ-ერთი მაჩვენებელია მასში შეჩერებული ნაწილაკების (PM) კონცენტრაცია. ეს არის კვამლის, ჭვარტლის, თხევადი წვეთების მიკრონაწილაკები, რომლებიც წარმოიქმნება სხვადასხვა ნივთიერებების, განსაკუთრებით ნარჩენების, მანქანების გამონაბოლქვის, სამრეწველო საწარმოებიდან გამონაბოლქვის, სოფლის მეურნეობის წარმოების, საყოფაცხოვრებო ქიმიკატების, საგზაო და სამშენებლო მტვრის გამოყენების შედეგად მიღებული მტვრისგან. ეს ასევე მოიცავს მცენარეთა მტვერს, სოკოების სპორებს 2-8 მკმ ზომის, ბაქტერიების (0,5-5 მკმ), ვირუსების (0,5 მკმ). ადამიანის საცხოვრებელში თითქმის ყოველთვის არის ნაჭუჭები, კვერცხები და მიკროსკოპული ტკიპების ექსკრემენტები, რომელთა ზომა არ აღემატება 0,2 მმ-ს.

ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაცია მიიჩნევს, რომ HF მასა არ უნდა აღემატებოდეს 90 მიკროგრამს კუბურ მეტრ ჰაერში. მსოფლიოს ბევრ დიდ ქალაქში რეალური რიცხვი გაცილებით მეტია, ვიდრე ეს მაჩვენებელი. დადგენილია, რომ წელიწადში 1500 ტონა მტვერი (1.5 კგ 1 მ 2) ინახება დიდ ინდუსტრიულ ქალაქებში 1 კმ2-ზე. სტატისტიკური მონაცემები მიუთითებს, რომ მე -20 საუკუნის ბოლოს ინდუსტრიული ქვეყნების ჰაერში ყოველწლიურად გაზრდილი HF კონცენტრაცია 500 ათასზე მეტ სიკვდილს იწვევს, რამდენიმე მილიონი ადამიანი დაავადდა ბრონქიტით და მსგავსი რესპირატორული დაავადებებით. ამ საუკუნის დასაწყისში სტატისტიკა არ იცვლება.

ჰაერის სიწმინდის კიდევ ერთი მნიშვნელოვანი მაჩვენებელია ტოქსიკური გაზების კონცენტრაცია (აზოტის დიოქსიდი, ნახშირბადის მონოქსიდი, გოგირდის დიოქსიდი და ოზონი), ასევე არასტაბილური ორგანული ნაერთები (ფორმალდეჰიდი, ტოლუოლი, ბენზინი, ამიაკი, ტრიკლორეთილენი და მრავალი სხვა მსგავსი ნივთიერება)

მავნე ნაერთების წყარო, რაც უცნაურად საკმარისია, თავად ადამიანია. დადგენილია, რომ ამოსუნთქულ ჰაერთან ერთად, ერთ წუთნახევარზე მეტი სხვადასხვა ქიმიური ნივთიერება - მისი სასიცოცხლო საქმიანობის პროდუქტი - ყოველ წუთს ხვდება იმ ოთახში, სადაც ადამიანი იმყოფება. აქ და ნახშირორჟანგი, აცეტონი, კეტონის ნაერთები. ოფლისგან გამოთავისუფლებული მრავალი ნივთიერება არასტაბილურია. დახურულ გარემოში, სადაც ადამიანები დღის უმეტეს ნაწილს გვერდიგვერდ ატარებენ, ეს დიდ პრობლემად იქცევა. ეთერი არ შველის: ფანჯრის მიღმა - ქალაქის მაგისტრალები, გაჯერებული ტოქსიკური ნივთიერებებით და მტვრით. შიდა ჰაერი ხშირად უფრო დაბინძურებულია, ვიდრე ატმოსფერო.

მე -20 საუკუნის ბოლო მეოთხედში, ჰაბიტატის ხარისხისა და ენერგიის დაზოგვის საერთაშორისო ცენტრმა დაადასტურა, რომ შენობაში ჰაერის დაბალი ხარისხი არის ე.წ. SNZ - არაჯანსაღი შენობის სინდრომის მიზეზი. ასეთ ოთახებში ხალხს ცუდად გრძნობდა, ხოლო ექიმებმა ვერ შეძლეს დაადგინეს ერთი ცნობილი დაავადება, რომელშიც ასეთი მდგომარეობაა. DFS– ის სიმპტომები დუნე გრიპის მსგავსია, მუდმივი თავის ტკივილი, გაღიზიანებული თვალები, ცხვირი და ყელი, მშრალი ხველა, კანი მშრალი ხდება, ხდება ქავილი. ამ ყველაფერს ხშირად თან ახლავს თავბრუსხვევა და გულისრევა, დაღლილობა და კონცენტრაციის დაკარგვა, სუნის მიმართ მგრძნობელობის მომატება. გასაკვირია, რომ ეს სიმპტომები გაქრა, როგორც კი ხალხი დატოვა ასეთი "არაჯანსაღი" შენობა. თანამშრომლებიიძულებული გახდა დიდხანს იმუშაოს ასეთ შენობაში, თანდათან განვითარდა ჯანმრთელობის უფრო სერიოზული დარღვევები: დაიწყო სახსრების ტკივილი, განვითარდა უძილობა და ასეთი პირობები შეიძლება წლობით გაგრძელდეს.

მე -20 საუკუნის ბოლოს SNZ– ს პრობლემა აღიარეს არა მხოლოდ ეკოლოგებმა და ექიმებმა, არამედ სამთავრობო ორგანიზაციებმა მსოფლიოს უმეტეს განვითარებულ ქვეყნებში. ახლა ექსპერტები ფიქრობენ იმაზე, თუ როგორ უნდა მოგვარდეს ეს პრობლემა.

გამოსავალი, როგორც ჩანს, თავისთავად გვთავაზობს: არ გამოიყენოთ მავნე მასალები, გააძლიეროთ კონტროლი საოფისე ტექნიკის ხარისხზე, ავტომობილის მუშაობაზე, იზოლირება გარე გარემოდან და შექმნათ მაღალი ხარისხის სისტემა შიდა ჰაერის გაწმენდისა და დეზინფექციისთვის. მახსოვს წყალქვეშა ნავების მსგავსი რამ, რაც მრავალი თვის განმავლობაში ავტონომიურად არსებობს. სამუშაო ადგილების ინდივიდუალური აღჭურვა საჰაერო არხებით კვლავ ფანტაზიის სფეროშია. ან თითოეული სახლი უნდა აშენდეს, როგორც ორბიტაზე მომუშავე კოსმოსური სადგური, რაც ასევე ჯერ არ არის რეალური. ანუ, ისინი პრობლემის გადაჭრას ეძებენ ახალი ტექნოლოგიების შექმნაში - როგორც ადრე, საკუთარი ნარჩენებით და მათი განკარგვის ახალი პრობლემით. წრე ისევ იხურება.

"ცივილიზაციის ხაფანგიდან" გამოსვლის პრობლემის გადაჭრის სრულიად განსხვავებული მიდგომა აღმოჩნდა სივრცეში. ეროვნული აერონავტიკისა და კოსმოსური სააგენტოს (NASA) სპეციალისტების მთავარი ამოცანა იყო კოსმოსური ხომალდების და ორბიტალური სადგურების ზეწოლით განყოფილებებში ჰაერის გაწმენდა. ტრადიციულად, ეს ხდებოდა ქიმიურად ჰაერის ცირკულაციით. მაგრამ 1980 წელს ჯონ სტენისის კოსმოსურ ცენტრში მოულოდნელი აღმოჩენა მოხდა. აღმოჩნდა, რომ ზოგიერთ შიდა მცენარეს შეუძლია აქტიურად ამოიღოს აქროლადი ორგანული ნაერთები შემოფარგლული სივრცეების ატმოსფეროდან.… ცოცხალი ფილტრები მცენარეთა სახით შეიძლება სიცოცხლის გადარჩენა! აღმოჩნდა, რომ ზოგიერთი მცენარე შთანთქავს ფორმალდეჰიდს, ბენზოლს, ტრიქლორეთილენს და ეფექტურად ხსნის მათ ჰაერიდან. ექსპერიმენტებში გამოიყენებოდა ყველაზე გავრცელებული მცენარეები: აგლაონემა, გერბერა, დრაცენა, სურო, სანსევიერი, სპატიფილიუმი, ფიკუსი, კამედორეა და სხვა. ექსპერიმენტებმა აჩვენა, რომ შესაძლებელია მცენარეთა წარმატებით გამოყენება ჰაერის გასაწმენდად არა მხოლოდ სივრცეში, არამედ დედამიწაზეც.

როგორ ხდება ეს? ცნობილია, რომ მცენარეები ნახშირორჟანგს და სხვა გაზებს შთანთქავენ სტომატების საშუალებით - ფოთლების პირების ზედაპირზე მდებარე ხვრელები. მცენარეული უჯრედები შეიძლება მივიჩნიოთ, როგორც პატარა წყლის კონტეინერები. ბევრი გაზები კარგად იხსნება წყალში. ამიტომ, მცენარეთა მიერ გაზების შეწოვა ხდება ძალიან სწრაფად. მაგალითად, ერთი ზაფხულის დღის განმავლობაში, ერთი ჰექტარი ტყე შთანთქავს 220-280 კგ ნახშირორჟანგს ჰაერიდან. ამ გაზთან ერთად მცენარეში ბევრი სხვა გაზები და არასტაბილური ორგანული ნაერთები შემოდის. მცენარეთა ფიზიოლოგებმა შეამჩნიეს, რომ ბევრი შხამიანი ნივთიერება მცენარეებს უფრო ინტენსიურად სუნთქავს, ანუ მცენარეები აქტიურად რეაგირებენ შხამებზე. ლოგიკურია ვივარაუდოთ, რომ ხანგრძლივი ევოლუციის პროცესში მცენარეებმა შეიმუშავეს დამცავი მექანიზმები, რაც მათ საშუალებას აძლევს განეიტრალება მავნე ნივთიერებები და გაზები,ნახშირორჟანგთან ერთად ქსოვილებში შესვლა. NASA– ს ექსპერიმენტებმა დაადასტურა ეს ვარაუდი.

აღმოჩნდა, რომ სხვადასხვა ტიპის შიდა მცენარეები განსხვავებულად რეაგირებენ არამდგრადი ორგანული ნაერთების მიმართ. ზოგს აჯობებს ფორმალდეჰიდი ატმოსფეროდან, ზოგი კი ქსილენის ან ტოლუოლის ამოღებას. განსხვავებულია ამ შხამების განეიტრალების მაჩვენებლები სხვადასხვა ტიპის ყვავილოვანი მცენარეების მიერ. მცენარეებთან ექსპერიმენტების შედეგების განზოგადების მიზნით, NASA– ს სპეციალისტებმა მიიღეს მცენარის მიერ ჰაერის გაწმენდის ეფექტურობის განზოგადებული კოეფიციენტი. იგი გაანგარიშდა გაჟღენთილი გაზების საშიშროების ხარისხის, მათი სპექტრის სიგანის და ასევე შთანთქმის სიჩქარის გათვალისწინებით. კოეფიციენტი გამოხატულია ჩვეულებრივ ერთეულებში 0-დან 10-მდე. შემდეგ ნომერში მივცემთ იმ მცენარეების ჩამონათვალს, რომლებიც ეფექტურად ასუფთავებენ შიდა ჰაერს.